Τίτλος: Μύθοι και πραγματικότητες για την ενιαία εκπαίδευση και τα παιδιά με αναπηρία. Οικοδομώντας το σχολείο της ισότητας και του σεβασμού.
Καλεσμένες: η επίκουρη καθηγήτρια Ενιαίας Εκπαίδευσης Δρ Σιμώνη Σιμεωνίδου (Πανεπιστήμιο Κύπρου), η επίκουρη καθηγήτρια Ειδικής και Ενιαίας Εκπαίδευσης Δρ Λευκή Κουρέα (Πανεπιστήμιο Λευκωσίας) και η κα Γιούλα Πιτσιάλη (ακτιβίστρια και Πρόεδρος του Συνδέσμου Αγκαλιά Ελπίδας).
Δημοσιογράφος: Σωκράτης Ιωακείμ
Ποιος είναι ο πιο αποδεκτός όρος για τα άτομα με αναπηρία σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία;
- Οι όροι ειδικές ανάγκες ή ειδικές ικανότητες δεν είναι πλέον αποδεκτοί σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις αλλά ούτε και από τα ίδια τα άτομα με αναπηρία. Τα ίδια τα άτομα με αναπηρία είναι αυτά που μας καθορίζουν πώς θέλουν να τα αποκαλούμε. Η ακαδημαϊκή κοινότητα δεν έχει συμφωνήσει πλήρως για τη χρήση των όρων και είναι κάτι το οποίο χρειάζεται ζύμωση και είναι σημαντικό η πλειοψηφία των ακαδημαϊκών να ακούσουν τη φωνή των ακτιβιστών οι οποίοι προτιμούν τον όρο άτομα με αναπηρία. Πρέπει να σταματήσει ο όρος αναπηρία να ταυτίζεται με τη μειονεξία ή την ανικανότητα γιατί παραπέμπει σε κάτι αρνητικό που στιγματίζει το άτομο.
Ποιο είναι το σχολείο που οραματιζόμαστε;
- Ενιαία εκπαίδευση είναι και η επιστήμη και η ιδεολογία που θέλει να δημιουργήσει συστήματα στα οποία να υπάρχουν μαζί και να εκπαιδεύονται όλα μαζί τα παιδιά χωρίς διαχωρισμούς και να μην αποκλείονται για κανένα λόγο. Έ
- Να συμμετέχουν ισότιμα. Ένα σχολείο για όλα τα παιδιά, με ποιοτική διδασκαλία, να λαμβάνουν και τη μάθηση που χρειάζονται, ένα σχολείο που να παρέχει διαφοροποιημένη διδασκαλία (διαδικασία, τρόπους αξιολόγησης, υποστηρικτική τεχνολογία) χωρίς χρονοβόρες διαδικασίες.
Υπάρχει μια χώρα ως υπόδειγμα ή μοντέλο ενιαίας εκπαίδευσης;
- Υπάρχουν χώρες με καλές πρακτικές στο χαρτί αλλά δεν εφαρμόζονται, υπάρχουν χώρες που κάνουν καλά πράγματα αλλά δεν έχουν καλές νομοθεσίες Δεν πρέπει να αντιγράφουμε τι γίνεται ούτε να εφαρμόζουμε έτοιμες συνταγές. Αντιγράψαμε την νομοθεσία της Αγγλίας του 1980 με 20 χρόνια καθυστέρηση και τη φέραμε σε μια εντελώς διαφορετική κουλτούρα όπως είναι αυτή της Κύπρου και αφού ήδη είχε καταργηθεί. Να πάρουμε καλά παραδείγματα βασισμένα στη βιβλιογραφία.
- Οι γονείς παιδιών με αναπηρία οραματίζονται ένα σχολείο που να σέβεται τα παιδιά τους. Να μην περνάνε από μια αξιολόγηση σαν ιερά εξέταση για να τους επιτραπεί η είσοδος στην τάξη. Να έχουν όλες τις εύλογες προσαρμογές όπως προσβασιμότητα, διαφοροποίηση στη διδακτέα ύλη, υποστηρικτική τεχνολογία κλπ για να έχουν συμμετοχή όπως όλα τα υπόλοιπα παιδιά.
- Τα παιδιά με αναπηρία είναι η μόνη ομάδα παιδιών που για να μπουν στα σχολεία περνούν από αξιολόγηση απλά και μόνο επειδή έχουν μια αναπηρία και πολλά παιδιά αποκλείονται χωρίς καν να τους δοθούν τα μέσα και οι τρόποι για να μπορούν να φοιτήσουν.
Υπάρχουν περιπτώσεις όπου παιδιά με αναπηρία αντιμετωπίζονται ως πρόβλημα;
- Πολύ συχνό αυτό, αντί να θεωρείται πρόκληση η διαφορετικότητα θεωρείται πρόβλημα γιατί απαιτούνται άλλα μέσα που ίσως κοστίζουν αλλά και επειδή χρειάζεται κόπο, χρόνο αλλά και καλή διάθεση. Δυστυχώς υπάρχουν και διευθυντές, γονείς και εκπαιδευτικοί που δεν υιοθετούν τη φιλοσοφία της ενιαίας εκπαίδευσης.
- Σημαντικό κομμάτι της όλης προσπάθειας προς τον δρόμο για την ενιαία εκπαίδευσης είναι ο μάχιμος εκπαιδευτικός μας. Ένα σχολείο δίκαιο, ανθρώπινο, δημοκρατικό. Άρα το κάθε παιδί να λαμβάνει αυτά που χρειάζεται για να φτάσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους και ταυτόχρονα εκπαιδευτικούς που να είναι ενδυναμωμένοι. Όταν μιλάμε για ευάλωτα παιδιά με αυξημένο ρίσκο τότε όλοι (διεύθυνση και εκπαιδευτικοί) πρέπει να θεωρούν όλα τα παιδιά τους και να θέλουν όλα τα παιδιά μέσα στην τάξη.
Πού βρίσκεται το θέμα σε σχέση με την αλλαγή της νομοθεσίας;
- Η διαδικασία ξεκίνησε από πέρσι από τον Φεβρουάριο του 2019 και χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία προσπαθεί να βοηθήσει την Κύπρο να αλλάξει και να βελτιώσει τη νομοθεσία. Στην πρώτη φάση του σχεδιασμού δεν κλήθηκαν τα πανεπιστήμια τα οποία συμμετείχαν μόνο στη δεύτερη φάση. Υπάρχουν αρκετά θέματα που θα πρέπει να αλλάξουν. Δεν φτάνει όμως μόνο να διαμορφώσουμε ένα πολιτικό κείμενο και να το ονομάσουμε ενιαία εκπαίδευση. ΄Υπάρχει ο κίνδυνος να ονομάσουμε ένα νόμο ως ενιαία εκπαίδευση αλλά να μην είναι επί της ουσίας ενιαία εκπαίδευση. Τα Ηνωμένα Έθνη περιμένουν απτό την Κύπρο να λογοδοτεί αν εφαρμόζει την ενιαία εκπαίδευση. Άρα ως κοινωνία και ως κράτος θα πρέπει να συμφωνήσουμε ότι συμφωνούμε για το τι θέλουμε. Χρειάζεται μια αλυσίδα αλλαγών. Πρώτα είναι η αλλαγή της κουλτούρας δηλαδή να το θέλουμε και να δούμε πώς να το φτιάξουμε. Η ενιαία εκπαίδευση αφορά όλα τα παιδιά, όχι μόνο τα παιδιά με αναπηρία.
- Οι γονείς παιδιών με αναπηρία είναι βαθύτατα προβληματισμένοι και δεν θέλουν να συνεχίσει όπως εξελίχθηκε η νέα νομοθεσία γιατί μας λένε ότι είναι ενιαία εκπαίδευση αλλά έρχεται να κατοχυρώσει αυτό που γινόταν μέχρι τώρα και μάλιστα είναι χειρότερα τα πράγματα από πριν. Στην ουσία δίνουν τις ευλογίες στον διαχωρισμό γιατί οι γονείς δεν θα συναποφασίζουν. Δεν μπορούν να οραματιστούν τα παιδιά με αναπηρίες ότι μπορούν να συμβιώσουν στις ίδιες τάξεις με ένα πρόγραμμα που να μπορεί να συμπεριλαμβάνει όλους.
- Μεγαλύτερο εμπόδιο της ενιαίας εκπαίδευσης είναι η νοοτροπία και όχι το κόστος. Παράδειγμα αυτής της νοοτροπίας είναι η απόφαση του Υπουργείου πριν ένα μήνα το οποίο απέκλεισε τα παιδιά τα παιδιά με αναπηρίες από τη φοίτηση στα σχολεία.
- Δεν είναι το κόστος της ενιαίας εκπαίδευσης το πρόβλημα. Όλες οι κυβερνήσεις δίνουν πολλά στην ειδική εκπαίδευση. Πρωτίστως είναι θέμα κουλτούρας και αναδιοργάνωσης / ανακατανομής των κονδυλίων. Οι πολλές διαδικασίες και άτομα που εμπλέκονται (αξιολογητής, επιθεωρητής, συνδετικός κλπ αυξάνουν το κόστος αντί τα χρήματα να δίνονται στην ουσιαστική βοήθεια προς το παιδί που τη χρειάζεται.
- Η ιστορία της νομοθεσίας στην Κύπρο ουσιαστικά μας δείχνει πως η αλλαγή κουλτούρας σε επίπεδο υπουργείου είναι αρνητική προς την ενσωμάτωση παιδιών με αναπηρία. Πρώτη νομοθεσία ήταν το 1999 και ένα από τα βασικά εμπόδια ήταν οι αρνητικές πεποιθήσεις των ανώτερων στρωμάτων του υπουργείου. Φαίνεται ότι αυτές οι αντιστάσεις και οι αντιλήψεις είναι βαθιά ριζωμένες.
- Ουσιαστικά δεν διαφέρει η νέα νομοθεσία από την παλαιότερη. Είναι απλά αλλαγή όρων για να ακούγεται ωραία στα αυτιά που παίρνουν αυτό το έγγραφο. Υπάρχει προβληματισμός μερίδας ακαδημαϊκών για αποχή από τη διαδικασία γιατί δεν έχουν λάβει υπόψη προηγούμενά πορίσματα ερευνών και επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη.
- Η ενιαία εκπαίδευση δεν είναι κάτι που αρχίζει από τη μια μέρα στην άλλη αλλά ένα βασικό πλάνο. Οι εκπαιδευτικοί πολλές φορές θέλουν να κάνουν ένταξη αλλά δεν ξέρουν πώς να τα εκπαιδεύσουμε. Θέλουν στήριξη και διαφοροποιημένο υλικό. Άρα να δοθεί στήριξη στους εκπαιδευτικούς για να είναι σε θέση να εφαρμόσουν στην πράξη την ενιαία εκπαίδευση. Έχουν δύο εκπαιδευτικούς σε κάθε τάξη, μέσα, τράπεζα υλικού για να φτάσουμε στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Θέλει πλάνο, προγραμματισμό αλλά δεν είναι κάτι που δεν γίνεται.
Εμπόδια στον δρόμο για την ενιαία εκπαίδευση:
- Η τροποποίηση στάσεων και συμπεριφοράς των εκπαιδευτικών δεν είναι εφικτή μόνο με την επιμόρφωση αν δεν συνδυαστεί με έμπρακτη στήριξη στην σχολική καθημερινότητά τους πχ με δεύτερο εκπαιδευτικό στην τάξη ή ένα σύμβουλο. Δεν μπορούμε να περιμένουμε από τον εκπαιδευτικό μιας τάξης με 25 παιδιά να αναπτύσσει όλο το διαφοροποιημένο υλικό ειδικά όταν υπάρχουν πολλαπλές δυσκολίες. Οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται έμπρακτη υποστήριξη και όχι κριτική. Και φυσικά θέλουμε έναν διευθυντή που να προάγει την ενιαία εκπαίδευση.
- Εμπόδια είναι η άγνοια των εκπαιδευτικών και γονιών. Από προσχολικό στάδιο θα έπρεπε να δοθεί η στήριξη έγκαιρα σε κάθε παιδί που την χρειάζεται. Δυστυχώς δεν παρεμβαίνουμε έγκαιρα. Δίνουμε υπερβολική έμφαση στη γνωσιοκεντρική μάθηση και πολλή έμφαση στην ύλη. Άρα αν θα μιλήσουμε στην στήριξη όλων των παιδιών πρέπει να ζητάμε ένα ευέλικτο αναλυτικό πρόγραμμα που να υποστηρίζει τις προσαρμογές, Άλλο εμπόδιο είναι ο τρόπος που είναι οργανωμένο το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Όλη εξουσία για αλλαγές βρίσκεται στα κεντρικά γραφεία του Υπουργείου όπου το τι καταλαβαίνουν για το τι συμβαίνει στη βάση είναι εκ δια μέτρου αντίθετο με αυτό που συμβαίνει στην πράξη.
- Θα χρειαστεί να έρθουμε πιο κοντά στους εκπαιδευτικούς για να ακούσουμε τι βιώνουν. Αν δεν υποστηριχθούν τότε οι αντιστάσεις θα αυξάνονται. Όσα περισσότερο χρόνια εμπειρίας έχει ένας εκπαιδευτικός στο σύστημα τόσο πιο δύσκολο είναι να αλλάξει τη στάση του. Άρα το σύστημα πρέπει να αποκεντρωθεί για να μπορέσουν τα άτομα που βρίσκονται στη βάση, δηλαδή οι εκπαιδευτικοί, να ακουστούν και να έχουν στήριξη.
Πόσο ρόλο παίζει ο αριθμός παιδιών ανά τάξη;
- Το μέτρο της μείωσης αριθμού παιδιών όταν υπάρχουν σοβαρές μορφές παιδιών με αναπηρίες υπάρχει στη νομοθεσία αλλά σπάνια εφαρμόζεται πλέον λόγω κόστους.
- Είναι ανθρωπίνως αδύνατο για τον εκπαιδευτικό σε μεγάλα τμήματα να μπορεί να στηρίζει όλα τ παιδιά.
Είναι η ανεπάρκεια του δημόσιου σχολείου που οδηγεί τα παιδιά στην ιδιωτική εκπαίδευση;
- Δεν είναι ανεπάρκεια του δημόσιου σχολείου αλλά ο τρόπος που κατανέμονται οι πόροι που δημιουργούν συστημικά προβλήματα. Χρειάζονται ριζικές και τολμηρές αλλαγές. Πχ. Οι τρεις διαφορετικές βαθμίδες με τρεις διαφορετικές δομές είναι κατάλοιπο της Αγγλοκρατίας.
- Μια πρόταση είναι κατά πόσο θα πρέπει η δημοτική και η Μέση να ενσωματωθούν. Στο εξωτερικό σε πολλά σχολεία η προδημοτική είναι ενσωματωμένη στο δημοτικό. Το γυμνάσιο είναι ενσωματωμένο με το Λύκειο. Πρέπει να υπάρχει μια ξεκάθαρη πολιτική απόφαση για το πώς θέλουμε τα παιδιά μας να στηρίζονται στο δημόσιο σχολείο.
Πολλοί θεωρούν ότι τα παιδιά με αναπηρίες ρίχνουν το επίπεδο της τάξης. Ισχύει κάτι τέτοιο;
Τα μαθησιακά αποτελέσματα (learning outcomes) είναι πιο ευρύς όρος και δεν αφορά μόνο επιδόσεις σε τεστ. Άρα όταν όλα τα παιδιά είναι μαζί όλοι έχουν καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα επειδή βρίσκονται σε περιβάλλον που έχουν κίνητρο να μάθουν και έτσι όλοι επωφελούνται. Όταν διδάσκουν με καθολικό σχεδιασμό, με πιο διαδραστικές μεθόδους τότε αυξάνονται τα κίνητρα για μάθηση κι έχουμε καλύτερα αποτελέσματα για όλα τα παιδιά. Οι επιδόσεις των παιδιών μαθησιακά και κοινωνικά είναι αυξημένες για όλους. Όταν το πλαίσιο της τάξης είναι δομημένο τότε όλα τα παιδιά με ή χωρίς αναπηρία ανθίζουν.
Σχολικοί βοηθοί – Συνοδοί
- Πρέπει να είμαστε πιο προσεκτικοί ως προς το ποια παιδιά χρειάζονται προσωπικούς βοηθούς – συνοδούς. Είναι αναγκαίο να υπάρχει κι εδώ διαφοροποίηση ως προς τα προσόντα αναλόγως αναγκών του κάθε παιδιού ξεχωριστά.
- Δεν θέλουμε να είναι χώρος θεραπειών τα σχολεία αλλά χώροι μάθησης. Δεν πρέπει να μετατραπεί το σχολείο χώρος θεραπειών όπου τα παιδιά με αναπηρίες θα απομακρύνονται από το μάθημα για να κάνουν θεραπείες. Ο ρόλος τέτοιων ειδικών θεραπευτών θα πρέπει να είναι μόνο υποστηρικτικός σε σχολικό χρόνο.
- Διαφορά προσαρμογής και διευκόλυνσης: Διευκόλυνση – accommodation πχ πού να τοποθετηθεί το θρανίο του μαθητή με ΔΕΥΠ στην αίθουσα. Προσαρμογή: τι θέλουμε τον μαθητή να μάθει και να διδαχθεί πχ επέμβαση στο μαθησιακό κομμάτι, στις μεθόδους, στην ύλη και στους στόχους.
Τι χρειάζεται να γίνει για να έρθουν αλλαγές προς τη σωστή κατεύθυνση;
- Δώσαμε πολύ δημόσιο χρήμα σε διεθνείς αξιολογήσεις αλλά ποτέ δεν βάζουμε το μαχαίρι στο κόκκαλο για τολμηρές αλλαγές.
- Οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί πρέπει να απαιτήσουν να αλλάξει το σύστημα και να βγουν μπροστά για να εξαφανίσουν τους φόβους και τις ανασφάλειες των υπολοίπων. Θέλουμε έμπρακτα την στήριξή τους ως γονείς. Αν δεν πιέσουν δεν θα δοθούν οι παροχές.
- Δεν πρέπει να υπάρχει διαφορετικό αναλυτικό για παιδιά με αναπηρίες. Πρέπει να είναι ενιαίο, ίδιο αναλυτικό για όλα τα παιδιά αλλά ευέλικτο έτσι ώστε να μην απαιτούμε από όλα τα παιδιά τα ίδια πράγματα. Ένα παιδί που δεν μπορεί να καλύψει 10 στόχους στα μαθηματικά, ας καλύψει τους 8.
- Έγινε προσπάθεια για κατοχύρωση πυρηνικής γνώσης ωστόσο οι εκπαιδευτικοί τονίζουν ότι είναι ο μεγάλος όγκος της διδακτέας ύλης που είναι ανασταλτικός παράγοντας ως προς την κάλυψη των πυρηνικών γνώσεων.
- Τα διαφοροποιημένα εξεταστικά δοκίμια είναι απαραίτητα. Δεν γίνεται να εξετάζεις με τον ίδιο τρόπο παιδιά με αναπηρία. Πχ υπάρχουν παιδιά που δεν μπορούν να γράψουν έκθεση όμως δεν τους δίνεται το δικαίωμα τεστ πολλαπλής επιλογής ή προφορικής εξέταση.
- Ενσυναίσθηση και όχι οίκτος. Τα παιδιά μικρότερης ηλικίας (νηπιακής ηλικίας) είναι πιο δεκτικά στη διαφορετικότητα σε σχέση με παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας άρα μια έγκαιρη παρέμβαση σε μικρότερες ηλικίες είναι πιο αποτελεσματική.
- Ο ίδιος ο εκπαιδευτικός κουβαλά ένα ιστορικό στάσεων αντιλήψεων άρα χρειάζεται να γίνει και δουλειά και στον ίδιο τον εκπαιδευτικό ως προς πώς αντιλαμβάνεται την αναπηρία και τη διαφορετικότητα γιατί αν ο ίδιος βλέπει θετικά την αναπηρία θα συμβάλει με τον τρόπο του στην εφαρμογή της φιλοσοφίας της ενιαίας εκπαίδευσης.
Ποια είναι τα κύρια θεωρητικά μοντέλα που έχουν σχέση με την αναπηρία και πώς επηρεάζουν πολιτικές αποφάσεις;
- Υπάρχουν (ανάμεσα σε άλλα) δύο κυρίαρχα αντιφατικά μοντέλα
Ιατρικό μοντέλο (βλέπει την αναπηρία ως πρόβλημα που είναι στο ίδιο το άτομο το οποίο πρέπει να ακολουθεί ότι του λένε οι θεραπευτές του). Στον αντίποδα είναι το κοινωνικό μοντέλο που λέει ότι δεν είναι το άτομο που έχει το πρόβλημα αλλά η κοινωνία που δεν μερίμνησε να προσαρμοστεί πχ να βάλει ράμπα. Δεν είναι το άτομο αλλά η κοινωνία που πρέπει να αλλάξει για να απομακρύνει τα εμπόδια.
- Επειδή μας έχουν μάθει να σκεφτόμαστε με το ιατρικό μοντέλο οι πολιτικές αποφάσεις επηρεάζονται κυρίως από αυτό. Αν αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης τότε (στάσεις, πολιτική βιβλία, ύλη) ερχόμαστε πιο κοντά στην ενιαία εκπαίδευση.
- Μας λείπει το όραμα και στη ζωή μας και ένα όραμα συλλογικό που αφορά όλους μας. Αν καταλάβουμε τι είναι η ενιαία εκπαίδευση τουλάχιστον θα έχουμε προχωρήσει ένα βήμα πάρα πέρα. Είναι μια ατέρμονη διαδικασία αλλά μπορούμε να κινηθούμε σε αυτό το μονοπάτι φτάνει να το θελήσουμε/.
- Τα αποτελέσματα αλλαγών ή μεταρρυθμίσεων στην παιδεία είναι μακροπρόθεσμα και όταν ένα κράτος ψάχνει εύκολες λύσεις και δεν προχωρά σε μακροχρόνιο στρατηγικό σχεδιασμό τότε κάποιοι υποφέρουν όπως τα παιδιά με αναπηρίες.
- Τα παιδιά μας πρέπει να είναι μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Το σχολείο είναι μια μικρή κοινωνία. Οι γονείς δεν μπορούν να περιμένουν, δεν θα έχουν ξανά την ευκαιρία να είναι ξανά δημοτικό και να συμπεριληφθούν.
- Με τα μέσα που έχουμε σήμερα πρέπει να υπερβούμε τους φόβους μας, να δεχτούμε όλα τα παιδιά με αναπηρίες και να θεωρήσουμε πρόκληση τις αδυναμίες και όχι πρόβλημα, να συνεργαστούμε με τους γονείς για το καλύτερο αποτέλεσμα και τότε θα έρθει και η γνώση και η εμπειρία αφού θα αναγκαστούμε να βρούμε τις απαραίτητες λύσεις για να γίνει πράξη το όραμα της ενιαίας εκπαίδευσης.