Ας κάνουμε την επανάληψή μας με τα βασικά.
Τι είναι επιστημονική θεωρία;
“A scientific theory is a well-substantiated explanation of some aspect of the natural world, based on a body of facts that have been repeatedly confirmed through observation and experiment. Such fact-supported theories are not “guesses” but reliable accounts of the real world.“
Δηλαδή, επιστημονική θεωρία είναι μια επαρκώς τεκμηριωμένη ερμηνεία ή εξήγηση φαινομένων που αφορούν τον φυσικό κόσμο ή την ανθρώπινη συμπεριφορά κτλ, βασισμένη σε ένα μεγάλο σώμα δεδομένων τα οποία έχουν επιβεβαιωθεί, μέσω παρατήρησης ή/και πειραματισμού.
Οι επιστημονικές θεωρίες δεν έχουν την παραμικρή σχέση με αυτό που αποκαλούμε εμείς στην καθομιλουμένη ως “θεωρία”. Δεν είναι μαντεψιές του καναπέ ούτε απλές υποθέσεις που βασίζονται σε προσωπικές μας έρευνες στο Google ή στο YouTube. Ξεκινούν βέβαια από μια υπόθεση ή από ένα ερευνητικό ερώτημα, όμως, οι επιστημονικές θεωρίες, όταν επιβεβαιωθούν μέσω της παρατήρησης και της πειραματικής διαδικασίας ξανά και ξανά και ξανά, τότε μετατρέπονται σε τεκμηριωμένες ερμηνείες των διαφόρων φαινομένων και οι πιθανότητες ανατροπής τους μειώνονται.
Απεναντίας, οι δικές μας προσωπικές θεωρίες, τις οποίες δεν διέπει κανένα από τα πιο πάνω χαρακτηριστικά, και τις οποίες βεβαίως ο καθένας μας έχει κάθε δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα, δεν μπορούν να έχουν την ίδια βαρύτητα με τους νόμους της φυσικής οι οποίοι ταυτίζονται με τις επιστημονικές θεωρίες. Δεν μπορεί δηλαδή να διδάσκεται στα σχολεία η πεποίθηση ότι η γη είναι επίπεδη ως ακόμα μια εξίσου έγκυρη θεωρία ή ως ακόμα μια αποδεχτή άποψη επειδή κάποιοι εξακολουθούν να το πιστεύουν. Είτε μας αρέσει είτε όχι, οι απόψεις ατόμων ή συνόλων ή ακόμα και μεμονωμένων ειδικών, δεν μπορούν να έχουν την ίδια βαρύτητα με τις θεωρίες της επιστήμης που θεωρούνται ως η καλύτερη ερμηνεία που υπάρχει για ένα φυσικό ή άλλο φαινόμενο και καταλήγουν σε αυτήν μέσα από τον μακρύ και απαιτητικό δρόμο της επιστημονική συναίνεσης.
Οι επιστημονικές θεωρίες λοιπόν, αποτελούν το μοναδικό, μέχρι στιγμής, θεμέλιο πάνω στο οποίο μπορούμε να ερμηνεύουμε τον κόσμο και τον άνθρωπο. Ειδικά σε μια εποχή που όλα θεωρούνται ανατρέψιμα ή υποκειμενικά, ειδικά σε μια εποχή που τα επιστημονικά δεδομένα παρερμηνεύονται, ειδικά σε μια εποχή που κατασκευάζονται “αλήθειες” αλά καρτ, είναι εξαιρετικά σημαντικό να προωθούμε τον ορθολογισμό και την επιστημονική σκέψη τόσο στα σχολεία μας όσο και στη δημόσια σφαίρα μέσα από τα παραδοσιακά και νέα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Γι’ αυτό ακριβώς επιμένουμε όλοι όσοι προσπαθούμε να προωθήσουμε τον ορθολογισμό και την επιστημονική σκέψη. Γιατί μέσα σε όλο αυτό τον καταιγισμό πληροφόρησης, χάσαμε την ουσία κι αρχίσαμε να ταυτίζουμε την κριτική σκέψη με την πλήρη αμφισβήτηση των πάντων. Αρχίσαμε να έχουμε ο καθείς μας τις δικές του θεωρίες, να θυσιάζουμε την επιστημονική αλήθεια στον βωμό της ελευθερίας της άποψης και να τοποθετούμε στο ίδιο βάθρο τις επιστημονικές ερμηνείες με τις προσωπικές μας απόψεις, υποθέσεις, εμμονές μας ή παρερμηνείες μας.
Μπορεί να πει κανείς “εντάξει, τι πειράζει, ας παρουσιάζουμε στο σχολείο όλες τις απόψεις στα παιδιά, δημοκρατία έχουμε”. Ναι αλλά όσο αθώο κι αν φαίνεται σε ορισμένους αυτό, στην πραγματικότητα, η θέση αυτή, εμπερικλείει σοβαρούς κινδύνους. Γιατί αν οι προσωπικές μας αγκυλώσεις ή πεποιθήσεις παρουσιάζονται στα παιδιά ως αδιαμφισβήτητες αλήθειες χωρίς να διδάσκουμε ταυτόχρονα τι σημαίνει πειραματική διαδικασία και διαδικασία τεκμηρίωσης, τότε θα φτάσουμε σε ένα σημείο όπου με δυσκολία θα είναι σε θέση να διαχωρίσουν την άποψη από το γεγονός ή τον μύθο από την πραγματικότητα. Είναι αυτή ακριβώς η στρεβλή έννοια της κριτικής (και δήθεν αντισυστημικής) σκέψης που οδήγησε έναν Τραμπ στην εξουσία, είναι αυτή η θέση που οδήγησε πολλούς γονείς να σταματήσουν να εμβολιάζουν τα παιδιά τους παρασυρμένοι από το αντιεμβολιαστικό κίνημα το οποίο καμία στήριξη δεν έχει από το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας, είναι αυτή ακριβώς η θέση που οδήγησε στον αντιεπιστημονικό και πρόχειρο τρόπο με τον οποίο λαμβάνονται αποφάσεις σε υπουργεία του τύπου “ας κόψουμε το WiFi στα σχολεία”, είναι αυτή ακριβώς η θέση που οδήγησε στην άκρατη συνωμοσιολογία για τη δήθεν επικινδυνότητα του δικτύου 5G και την υποτιθέμενη διασύνδεσή τους με την πανδημία του κορονοϊού με αποτέλεσμα τον πρόσφατο εμπρησμό κεραίας κινητής τηλεφωνίας στη Λεμεσό. Είναι αυτή ακριβώς η λανθασμένη ερμηνεία ως προς το τι συνιστά επιστημονικά τεκμηριωμένη επιλογή που οδήγησε ουκ ολίγες φορές σε λαϊκίστικες πολιτικές αποφάσεις που δεν βασίστηκαν στην οδό της επιστημονικής συναίνεσης ή σε συστάσεις διεθνών έγκριτων επιστημονικών οργανισμών και θεσμών.
Έχουμε υποχρέωση λοιπόν, οι αποφάσεις που λαμβάνουμε ως υπουργεία, ως υπηρεσίες, ως σχολεία, ως εκπαιδευτικοί, ως γονείς, ως πολίτες, να βασίζονται στον ορθολογισμό και στην επιστήμη. Κι επειδή κανείς μας δεν είναι ειδήμων επί παντός επιστητού, πέραν της ατομικής ευθύνης, τον πρώτο και τελευταίο λόγο τον έχει το κράτος μέσω της δημόσιας παιδείας, η οποία πρέπει να είναι ποιοτική και προσβάσιμη σε όλους έτσι ώστε να προωθεί με κάθε δυνατό τρόπο τον ορθολογισμό και την επιστημονική σκέψη. Αλλιώς θα συνεχίσουμε να έχουμε πολίτες που θα πείθονται εύκολα από ψευδοεπιστημονικές θέσεις ή δοξασίες χωρίς να είναι σε θέση να τις διαχωρίζουν από την επιστήμη και την πραγματικότητα.
Βεβαίως, μπορούμε, εάν το επιθυμούμε, να συνεχίσουμε έτσι. Κολυμπώντας χαμένοι μεν, ευτυχισμένοι δε, στην παντοτινή άγνοια των προσωπικών και συλλογικών μας ψευδαισθήσεων. Η επιλογή είναι δική μας.
Της Ράνιας Γεωργίου